Tâm sinh lý của trẻ
Tháng thứ 5, cơ quan thính giác hoàn chỉnh và đến tháng thứ 7 thì hoạt động. Thai sống với một nền âm thanh khoảng 90 decibel trong bụng mẹ, quen với tiếng mẹ và bố bên ngoài tử cung. Thời gian này, cơ quan vị giác cũng hoàn chỉnh, thai nhi nhận biết được bốn vị cơ bản: ngọt, mặn, đắng, chua, nhất là ngọt. Cái bọc da bao quanh toàn thân bé cũng tiếp nhận các cảm giác đu đưa, giúp con và mẹ làm quen với nhau bằng nhịp điệu.
Như vậy, thai nhi ở trong một môi trường rất đặc biệt, có thể hiểu được bố mẹ trong giới hạn bằng âm điệu.
ảnh minh họa
Sau khi ra đời, môi trường bên ngoài hoàn toàn mới lạ với cháu. Muốn tồn tại, cháu phải thích nghi dần. Sự thích nghi nhiều hay ít phụ thuộc vào sự trưởng thành của hệ thần kinh.
- Những tuần đầu
Hệ thần kinh của trẻ chưa trưởng thành. Cháu chưa có nhịp sáng tối, bị các yếu tố trong môi trường mới ức chế nên ngủ nhiều, không chịu được tiếng động quá mạnh, hay khóc. Cơ quan nhận cảm lúc này là môi, miệng. Trẻ có nhiều phản ứng sinh lý: mút tay, bỏ ăn, đái dầm, nôn trớ, ỉa đùn.
Lúc này, trẻ chỉ bú mẹ, thể hiện mọi cảm giác thông qua bú. Cuộc sống mẹ con lúc này là bất phân. Mẹ hòa vào con làm một theo một kiểu da áp da. Thông qua bú mút, mẹ con hiểu nhau, kiểu hiểu nhau tiền ngôn ngữ.
- Ba tháng đầu
Cháu ngủ nhiều, thường thức lúc 6 giờ sáng rồi lại ngủ sau khi được bú và chăm sóc. Đến 8 giờ sáng, cháu thức, 10-12 giờ lại ngủ lại. Sau đó, cháu thức rồi lại ngủ từ 2 đến 4 giờ chiều, sau đó lại thức, đến 7 giờ tối lại ngủ. Nói tóm lại, cháu chỉ ăn và ngủ.
Thời gian này, cháu sống dựa vào mẹ, thần kinh có thể chưa hoàn thiện. Nhưng về sau, số lần ngủ và thời lượng ngủ bớt đi, cháu chơi nhiều hơn. Cháu dần dần phân biệt được sáng tối. Tính tò mò của trẻ phát triển dần, thời kỳ tìm hiểu thế giới bên ngoài bắt đầu. Trẻ chuyển từ chỗ được bế ẵm sang nằm nôi, cá tính hình thành, đủ tính chất của một con người và chuẩn bị tách khỏi mẹ.
- Tháng thứ 4-9
Nhiều người cho rằng trẻ sống phụ thuộc vào mẹ cho đến trên một tuổi, nhưng theo các nhà nghiên cứu, chúng đã có tính độc lập sớm hơn. Vì thế, cần có lịch biểu ngủ sớm hơn cho cháu.
Khi dưới 4 tháng, trẻ thấy ngày là vô tận vì hệ thần kinh chưa phát triển, cuộc sống còn phụ thuộc. Nhưng sau 4 tháng, trẻ biết phân biệt ăn, ngủ, chơi, đêm, ngày và thấy ngày giờ hữu hạn hơn.
Hãy đặt lịch ngủ lúc 6 tháng. Lúc đầu, trẻ có thể chống lại, nhưng 3 tháng sau, cháu đáp ứng ngay. Dưới 4 tháng, trẻ dễ ngủ, bế đi đâu cũng được. Nhưng từ 4 đến 9 tháng, cháu khó ngủ hơn trong môi trường đông và ồn. Do cháu dễ thiếu ngủ, dễ mệt mỏi hơn trước nên phải có lịch ngủ sớm.
- Tình yêu thế giới
Thường từ 1 tuổi trở lên, trẻ thôi bú, rời mẹ. Do thần kinh phát triển, cháu muốn khám phá thế giới bên ngoài. Cơ quan vận động cũng bắt đầu phát triển, cháu biết đi, hay quờ quạng, giãy đạp, chuyển từ cái mà ta gọi là giác - động (nhận biết sự vật bằng cảm giác và vận động chân tay) sang suy nghĩ. Giáo sư Nhi khoa Mahler gọi điều này là tình yêu thế giới bên ngoài, bắt đầu xuất hiện ở lứa tuổi 10-15 tháng.
Cũng vì thế mà ở thời kỳ này, tư tưởng cháu phân tán, thêm khó ngủ, chỉ khi quá mệt cháu mới chịu ngủ. Các nghiên cứu cho thấy ở thời kỳ này tổng lượng ngủ ngày và đêm của trẻ đều ít. Cháu chống lại giấc ngủ do quá say mê với những khám phá mới lạ. Vì vậy, người mẹ phải uốn nắn để cháu dễ ngủ.
- Tách khỏi mẹ
Từ 1-2 tuổi trở lên, do giác quan phát triển, trẻ nhận thức được xã hội và vũ trụ xung quanh, thấy mình lớn và độc lập, muốn tách khỏi mẹ nhưng không xa mẹ. Trẻ biết đi, biết nghịch, muốn khám phá thế giới xung quanh. Còn người mẹ thấy con “vô kỷ luật” quá thì vừa mừng vừa lo con bị “tai nạn”, muốn khép con vào khuôn phép. Vì vậy, về tâm lý, mẹ con không dễ hiểu nhau.
Tiến sĩ Donald Winicott, một nhà phân tâm nhi khoa đã nói: “Thời kỳ này trẻ có một ý thích khó cản trở là tự tìm hiểu thế giới xung quanh. Đó là hiện tượng quá tự tin ở trẻ".
- Sợ hãi
Từ 2 tuổi trở lên, cháu biết sợ. Thần kinh đã phát triển, cá tính đã hình thành, đã có những khám phá về thế giới xung quanh nên cháu thấy mình quá nhỏ bé so với không gian mênh mông xung quanh. Đầu tiên, cháu cảm thấy sợ hãi vô cớ, sau đó là sợ mất mẹ, xa mẹ, sợ không còn ai để nương tựa (khác với lúc dưới 1 tuổi là hòa mình với mẹ). Nỗi lo sợ này chẳng khác gì cảm giác khi ra nước ngoài, ngôn ngữ không biết, tiền cũng không mà người phiên dịch lại đi đâu mất.
Đây cũng là lúc cháu được chuyển từ nôi sang giường. Nếu giường quá to, trống trải, yên lặng và tối, nỗi khiếp sợ càng tăng. Vì vậy, cha mẹ nên ở cùng con khi con còn thức, và đến ngay khi bé vừa tỉnh dậy. Xung quanh giường, tường nên treo và bày nhiều thứ (đồ chơi, búp bê…) để tăng sự ấm cúng, giảm nỗi lo sợ tự nhiên của cháu.
BS PHAN XUÂN TRUNG